सोशल मीडियाचं व्यसन जडलंय? यातून बाहेर पडण्यासाठी करा ‘हे’ उपाय…

पुणे : सोशल मीडियाचा अतिवापर आज मोठ्या प्रमाणात होत आहे आणि त्याचा तुमच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर काही गंभीर परिणाम होऊ शकतो. सोशल मीडियावर तुम्ही अनेक मिनिटे किंवा तास गमावत असल्यास, असे तुम्ही एकटे नाही आहात. आजकाल असे फारच कमी लोक आहेत जे सोशल मीडियाचा वापर करत नाहीत. तुम्ही सोशल मीडियाचा आनंद घेऊ शकता आणि त्याचा दररोज वापर करू शकता, परंतु तुम्हाला त्याचे “व्यसन” आहे का? आणि त्याबद्दल तुम्ही काय करू शकता ते जाणून घेणे आवश्यक आहे.

सोशल मीडियाचा वापर करणाऱ्या प्रत्येकाला व्यसन लागत नाही. मात्र, हा क्रियाकलाप अधिक लोकांसाठी अधिक सुलभ होत असल्याने, अधिक लोक त्यांच्या जीवनात कधीतरी सोशल मीडियाचे व्यसन विकसित करू शकतात. इतर प्रकारच्या वर्तणुकीशी संबंधित व्यसनांप्रमाणे, सोशल मीडियाचा वापर केल्याने तुमच्या मेंदूवर हानिकारक प्रभाव पडतो. तुम्ही सोशल मीडियाचा सक्तीने आणि जास्त वापर करू शकता. तुम्हाला पोस्ट, फोटो आणि व्हिडिओ स्क्रोल करण्याची इतकी सवय होऊ शकते की ती तुमच्या जीवनातील इतर क्षेत्रांमध्ये हस्तक्षेप करते.

सोशल मीडियाचे व्यसन कसे लागते?
जरी सोशल मीडियाचा वापर निरुपद्रवी आणि आरामदायी वाटू शकतो, परंतु प्रत्यक्षात त्याचा तुमच्या मेंदूवर मोठा प्रभाव पडतो. जेव्हा तुम्ही तुमच्या आवडत्या ऍपवर लॉग इन करता तेव्हा तुमच्या मेंदूतील डोपामाइन सिग्नल वाढतात. हे न्यूरोट्रांसमीटर आनंदाशी संबंधित आहेत. सोशल मीडिया वापरल्यानंतर जेव्हा तुम्हाला अधिक डोपामाइनचा अनुभव येतो, तेव्हा तुमचा मेंदू ही क्रिया फायद्याची असल्याचे समजतो, ज्यामुळे ती क्रिया पुन्हा करावीशी वाटते. सोशल मीडियाच्या वापरादरम्यान अनुभवलेल्या सकारात्मक भावना केवळ तात्पुरत्या असतात. तुमचा मेंदू ज्या प्रकारे या भावनांमध्ये गुंततो, ती बाब इतर व्यसनांमध्येही दिसून येते.

अशाप्रकारे, फील-गुड डोपामाइन कमी झाल्यामुळे, तुम्ही अधिकसाठी पुन्हा सोशल मीडियाकडे परत जाता. तुम्ही जितके जास्त गुंतून राहाल, तितका तुमचा मेंदू तुम्हाला सांगेल की ही एक अशी क्रिया आहे जी एकाकीपणा कमी करण्यास मदत करू शकते (जे प्रत्यक्षात तसे असेलच असे नाही). अशाप्रकारे, व्यक्ती या गोष्टींकडे वाहवत जाते आणि सोशल मीडियाच्या वापराचे व्यसन लागते.

प्रत्येक गोष्टीचे नकारात्मक आणि सकारात्मक परिणाम होतात. सोशल मीडियाचे फायदे आणि तोटेही आहेत. एकीकडे, त्यात मनोरंजन, माहिती आणि कनेक्शनचा एक मोठा स्रोत आहे. दुसरीकडे, त्याचे विविध नकारात्मक प्रभाव देखील आहेत, एखादी व्यक्ती त्याच्या/तिच्या आयुष्याची इतरांशी तुलना करू लागते, सोशल मीडियावर खूप वेळ घालवते, यामुळे नैराश्य आणि चिंता देखील होते.

सोशल मीडियाच्या व्यसनापासून मुक्त होण्याचे काही उपाय

नोटिफिकेशन बंद करा
जेव्हा जेव्हा आपण फोनवर नोटिफिकेशन पाहतो तेव्हा आपण त्यावर क्लिक करतो हा मानवी स्वभाव आहे. त्यामुळे नोटिफिकेशन बंद करा. कुटुंब आणि मित्रांसोबत जेवण करताना आणि मुलांसोबत खेळताना किंवा जोडीदारासोबत बोलताना सोशल मीडिया तपासू नका. सोशल मीडिया कामात व्यत्यय आणत नाही, सहकाऱ्यांशी संभाषण करण्यापासून तुमचे लक्ष विचलित करत नाही याची खात्री करा.

झोपताना मोबाईल जवळ ठेवू नका
झोपताना तुमचा फोन बाजूला ठेवा. फोन आवाक्याबाहेर असेल, तर तो तपासण्याचा मोह कमी होईल. याचे दोन फायदे आहेत पहिले ते तुम्हाला रात्रीच्या वेळी सोशल मीडियापासून दूर राहण्यास मदत करेल आणि तुमचे मन ताजेतवाने राहिल, आणि सकाळी फोन ही पहिली गोष्ट हातात येणार नाही. तुम्ही तुमचा फोन, टॅबलेट आणि संगणक तुमच्या बेडरूमच्या बाहेर सोडू शकता.

नवीन छंद जोपासा
काहीतरी नवीन करून पहा, तुमचा मोकळा वेळ घालवण्यासाठी तुमच्या रोजच्या दिनचर्येत काही नवीन छंद जोडा. तुम्ही एखादे नवीन कौशल्य शिकू शकता किंवा असे काहीतरी करू शकता जे तुम्हाला नेहमी करायचे होते पण वेळ मिळाला नाही. जेव्हा तुम्ही सोशल मीडियाच्या अनावश्यक वापरातून बाहेर पडाल तेव्हा तुमच्याकडे किती मोकळा वेळ आहे हे पाहून तुम्हाला कदाचित आश्चर्य वाटेल.

मित्रांना आणि कुटुंबियांना भेटा
जेव्हा शक्य असेल तेव्हा आपल्या मित्रांना आणि कुटुंबियांना व्यक्तिशः भेटण्याचा प्रयत्न करा. त्यांच्याबरोबर वेळ घालवल्याने तुम्हाला करा आनंद मिळवता येईल.

स्मार्टफोनमधून सोशल मीडिया ऍप्स हटवा
शक्य असल्यास तुमच्या स्मार्टफोनमधून तुमचे सोशल मीडिया ऍप्स हटवा. आवश्यक असल्यास तुम्‍ही तुमच्‍या वैयक्तिक काँप्‍युटरवरून त्‍यांना अ‍ॅक्सेस करू शकता. मात्र, तुमच्‍या फोनपासून हे ऍप्स दूर ठेवल्‍याने एकूणच सोशल मीडियावर कमी वेळ घालवण्यास मदत मिळू शकते. तुम्ही प्रत्येक सोशल मीडिया ऍपवर आवश्यक त्या सेटिंग देखील समायोजित करू शकता, जेणेकरून काही नोटिफिकेशन बंद करता येतील.

सोशल मीडियामधून ब्रेक घ्या
सोशल मीडियामधून काही काळ ब्रेक घेणे महत्त्वाचे आहे. तुमच्या गरजांनुसार, तुमचा ब्रेक दर आठवड्याला 1 दिवस, संपूर्ण आठवडा, किंवा संपूर्ण महिना टिकू शकतो. या निर्णयावर स्वतःला ठाम ठेवा.